Sự phân công lao động của mối Odontotermes hainanensis trong quá trình thu nhận và chế biến thức ăn

Odontotermes hainanensis là loài mối gây hại đối với đê, đập, nhà cửa, di tích ở Việt Nam và chúng là đối tượng cần phải phòng trừ. Tuy nhiên, việc phòng trừ chúng còn nhiều hạn chế do chúng thuộc nhóm mối có vườn cấy nấm (Macrotermitinae), nhóm mối có tập tính chế biến thức ăn phức tạp.

Để nghiên cứu về sự phân công lao động trong quá trình thu nhận và chế biến thức ăn, các nhà nghiên cứu của Viện Sinh thái và Bảo vệ công trình đã tiến hành thu mẫu mối tại các vị trí kiếm ăn và trực tiếp tại khoang vườn nấm.  Thu mẫu mối ở khoang vườn nấm được tiến hành theo hai cách: thu nhanh và thu sau 1 giờ tác động. Sau đó, dựa vào hình thái ngoài, kích thước đầu và màu sắc của cơ thể của mối thợ, các cá thể mối trưởng thành được phân thành các nhóm: mối lính, mối thợ lớn già, mối thợ lớn trẻ, mối thợ nhỏ già mối thợ nhỏ trẻ. Kết quả nghiên cứu cho thấy có 3 nhóm mối tham gia kiếm ăn, gồm: mối lính, mối thợ lớn già và mối thợ nhỏ già, trong đó mối thợ lớn già chiếm tỷ lệ rất cao, chiếm 81,94% và đóng vai trò chủ đạo trong việc đi tìm kiếm và mang thức ăn về tổ. Khác với khu vực kiếm ăn, có 5 nhóm mối trưởng thành tìm thấy trong khoang vườn nấm gồm: mối lính, mối thợ lớn già, mối thợ lớn trẻ, mối thợ nhỏ già và mối thợ nhỏ trẻ, trong đó hai nhóm mối thợ trẻ chiếm tỷ lệ lớn, tương ứng là 31,4% mối thợ lớn trẻ và 25,% là mối thợ nhỏ trẻ và đảm nhận nhiệm vụ xây dựng vườn nấm. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cho thấy sau 1h mối lính, mối thợ lớn già và mối thợ nhỏ già được tăng cường để bảo vệ, xây dựng, sửa chữa phần cấu trúc tổ bị phá vỡ.

Như vậy, có thể thấy mối Odontotermes hainanensis có sự phân công lao động rõ ràng trong quá trong quá trình thu nhận và chế biến thức ăn không chỉ theo đẳng cấp mà còn theo nhóm tuổi của mối thợ.

Nguồn: Nguyễn Thị My, Nguyễn Quốc Huy, Nguyễn Thúy Hiền, Nguyễn Văn Quảng (2021), “Sự phân công lao động trong quá trình thu nhận và chế biến thức ăn của mối Odontotermes hainanensis (Isoptera: Macrotermitinae)”, Tạp chí Môi trường, chuyên đề III, tháng 9 năm 2021, tr.57-62.

Người viết: Nguyễn Thị My

Phòng thí nghiệm sinh hóa và diệt trừ mối